Nieuwjaarslezing Stad Gent - De Zwarte Laag

Op de nieuwjaarslezing presenteert Anton Ervynck de archeologische studie van een zwart pakket, in 1996 opgegraven onder het Emile Braunplein in het centrum van Gent. Al bij aanvang van het daaropvolgende, jarenlange studiewerk bleek het donkere bodemarchief uitermate interessant, want het dateert uit de volle middeleeuwen en bevatte unieke informatie over de vroegste groei van de stad.

De opgraving doorsneed het historisch hart van de Gentse binnenstad, op de plek tussen Stadhuis, Belfort en Sint-Niklaaskerk. Het archeologisch onderzoek richtte zich op het tracé van de nu verdwenen Korte Ridderstraat, waar de archeologen een pakket van organisch afval aantroffen, vermengd met de resten van afgedankt huisraad. Dit Gents bodemarchief, liefst een meter dik, verwierf bekendheid als de ‘Zwarte Laag’ en werd in laagjes van 10 cm opgegraven, en gezeefd over mazen van 1 mm. Het zwarte pakket bleek zich langzaam opgestapeld te hebben, van de 10de tot het eind van de 12de eeuw.

De eerste uitdaging was te achterhalen hoe dit zwarte pakket meer dan duizend jaar geleden tot stand kwam, en hoe het zich vervolgens eeuwenlang kon blijven ontwikkelen. Het antwoord kwam van een grote groep van onderzoekers die, elk volgens hun specialiteit, de vondsten uit de Zwarte Laag onder de loep namen. Dat ging van kiezelwieren, stuifmeelkorrels, plantenzaden, brokjes hout en houtskool, mijten, parasitaire insectenresten, schelpen, dierenbotjes, scherven aardewerk, enkele metalen voorwerpen, leersnippers, tot wat stukken textiel. Het is archeologie met de breedst mogelijke aanpak, niet de meest glamoureuze, maar uiteindelijk bood het een unieke kijk op het Gent van de 10de tot de 12de eeuw. Eens de Zwarte Laag ‘begrepen’ was, onthulde zich de impact van de groeiende stad op het omringende landschap, de voedselvoorziening van de vroege stedelingen, en de problematiek van afvalverwerking binnen de toenmalige samenleving. En dat alles voor een tijdvak dat slechts mondjesmaat door historische bronnen en eerdere archeologische vondsten is gedocumenteerd.

Anton Ervynck (°1961) specialiseert zich als bioloog in de studie van dierenresten uit archeologische opgravingen. Hij richt zich meestal op vindplaatsen uit de historische perioden, van de Romeinen tot WO II. Meerdere aspecten van de relatie tussen dier en mens komen aan bod, gaande van de rol van dieren als deel van de voedselketen, als producent van allerlei grondstoffen, als (on)gewild gezelschap, als drager van veelvuldige symboliek, tot hun betekenis als lid van de wilde of getemde natuur. Anton werkt al tientallen jaren samen met Stadsarcheologie Gent, wat tot projecten leidde rond de stedelijke voedselvoorziening, maar ook gewoon over ratten, een kraanvogel, varkens, en heel veel vis.