Bezoek aan Villa Voortman en tuin

Op zaterdag 14 juni brengen we een bezoek aan de directeurswoning 'Villa Voortman’ en bijhorende tuin. Daarbij hebben we oog voor het verleden, de restauratie en toekomst van dit beschermde ensemble.

Het zogenaamde 'Huis Voortman' was de luxueuze woning van de familie Voortman van het aanpalende textielbedrijf. Abraham Voortman, oprichter van het bedrijf, gaf in 1810 opdracht aan de gerenommeerde Gentse architect J. B. Pisson om een buitenhuis te ontwerpen, gelegen naast zijn katoendrukkerij op de Vogelenzang. De Vogelenzang was toen nog gesitueerd tussen de Nieuwe Lieve, gedempt in 1972, en de 16de-eeuwse stadsvesten. In hetzelfde jaar nog overleed de opdrachtgever, waarop zijn weduwe en zonen het bedrijf verderzetten. Uiteindelijk lieten ze in 1816 het geplande 'maison de campagne’ optrekken. Een uitgestrekte landschapstuin met vijver vormde een groene oase tussen de fabrieksgebouwen.

De geschiedenis van het bedrijf Voortman begon in 1790, wanneer Abraham Voortman en Frans De Vos, een zwager van Lieven Bauwens, een katoendrukkerij oprichtten. Vanaf 1805 was Voortman de enige vennoot. Hij bouwde de katoendrukkerij uit tot de grootste in Gent. Na zijn dood in 1810, breidden zijn erfgenamen de drukkerij uit met een mechanische spinnerij en weverij. De katoendrukkerij bleef in werking tot 1890. In de 20ste eeuw fusioneerde het bedrijf met de Louisiana tot de N.V. Loutex om in 1967 op te gaan in de N.V. UCO. De gebouwen van de N.V. UCO-Texas werden na de stopzetting van het bedrijf in 1988 verkocht aan de Zusters van Liefde.

Een zeldzaam gave empirevilla

Jean Baptiste Pisson (1763-1818), stadsarchitect van 1802 tot 1809, was de leidende figuur voor de Frans geïnspireerde empire-architectuur in Gent. Het door hem ontworpen zomerverblijf van de familie Voortman is een zeldzaam en gaaf bewaard voorbeeld van een buitenhuis in empirestijl. De woning telt drie bouwlagen afgedekt met een schilddak en is voorzien van bepleisterde gevels op een arduinen plint. Het nogal revolutionaire bouwplan laat een rechthoek zien met aan de tuinzijde afgekante hoektraveeën. Later, nog in het tweede kwart van de 19de eeuw, werd het buitenhuis aan weerszijden vergroot.

De fraaie tuingevel contrasteert sterk met de uiterst sobere straatgevel en vertoont talrijke elementen in empirestijl, zoals sfinxhoofden en het typische schrijnwerk. Ook het bewaarde interieur baadt volledig in deze stijl. We zien er houten zuilen en wanden met imitatiemarmerschildering en een prachtige vloer met marmeren incrustatie of inlegwerk. De wenteltrap met mahoniehouten leuningen in het aansluitende trappenhuis is overwelfd door een koepel met een sierlijke gewelfschildering. Ook de ontvangstkamer, centraal gelegen naast het trappenhuis, bezit een plafondbeschildering in empirestijl en drie deuren met grisailles met mythologische voorstellingen.

De restauratie en herbestemming van de historische Villa Voortman maakt deel uit van een stadsontwikkelingsproject met nieuwe woningen en zorgfuncties. Het herenhuis vormt het hoofdgebouw (beschermd als monument 18/10/1995) binnen een beschermd stadsgezicht met een royale landschapstuin en bijgebouwen. Sinds 2021 is de tuin toegankelijk voor het publiek en zijn de oostelijke zijvleugel en het koetshuis geïntegreerd in het aangrenzende zorghotel. Voor de totaalrestauratie van zowel exterieur als interieur is uitgegaan van maximaal behoud en revalorisatie van de empirestijlkenmerken en belangrijke ingrepen in het interieur uit de 19de eeuw. Een bijzondere uitdaging vormde het empire-schilderwerk in verschillende salons. Villa Voortman is nu bestemd voor vergaderruimtes en burelen van het nabijgelegen AZ Sint-Lucas.

Een opmerkelijke tuin

Het is vooral Abraham Voortmans zoon Jean-Baptiste die zijn stempel drukte op de aanleg van de siertuin in 1816. Hij liet onder meer een oranjerie bouwen waar hij exotische planten hield, en een grote vijver graven. In 1831 werd de villa geplunderd bij de volksopstand tegen de Orangisten en onder andere de camelia’s in de tuin werden vertrappeld.

In de tuin van Villa Voortman staan drie opmerkelijke grote moerascipressen, naast een eeuwenoude gingko en een opvallend grote slangenden. Dat de tuin vroeger veel groter was, bewijzen de bomen (beuk en paardenkastanje) die tussen de villa en het Sint-Lucashospitaal bewaard bleven

De ca. 200 jaar oude tuin werd samen met de Villa Voortman in 1995 beschermd als monument. Samen met het nabijgelegen Vogelenzangpark werd de tuin heraangelegd door de Groendienst van de Stad Gent en in 2021 opengesteld.

Dirk Boncquet & Frank Gelaude